Coffea stenophylla z Sierra Leone może tolerować wyższe temperatury niż najpopularniejsza na świecie arabika. Dzięki temu jest bardziej odporna na ocieplenie klimatu, niż znane i powszechnie uprawiane gatunki kaw – podają eksperci.
Już wcześniej inne badania alarmowały, że zmiany klimatyczne i rosnące temperatury mogą mieć negatywny wpływ na jakość ziaren kaw. Zespół z Poczdamskiego Instytutu Badań nad Wpływem Klimatu (PIK) stworzył symulację komputerową, która miała pokazać wpływ czynników klimatycznych na obszary uprawy kawy w Etiopii.
Okazało się, że zmiany temperatury, ilości opadów deszczu i długości pór roku mogą spowodować, że w przyszłości kawa może mieć bardziej mdły smak, a ziarna z upraw będą niskiej jakości. Wyższe temperatury i mniejsze opady deszczu będą też oznaczać, że ziarna, z których obecnie powstaje kawa o najwyższej jakości, bedą dojrzewać zbyt wcześnie. Pogorszenie jakości ziaren sprawi z kolei, że bardziej ekskluzywne odmiany będą rzadsze i droższe oraz poza zasięgiem zwykłych konsumentów.
Na szczęście na początku tego tygodnia inna grupa naukowców podzieliła się ze światem swoim odkryciem, które może być szansą na uniknięcie kawowego kryzysu. Mowa o Coffea stenophylla, gatunku znanym również jako „kawa góralska z Sierra Leone”. To rzadki i zagrożony gatunek kawy, który przez lata pozostawał poza zainteresowaniem plantatorów i producentów kawy.
Co więcej C. stenophylla – niegdyś powszechnie hodowana w górnej Afryce Zachodniej – nie była widziana „na wolności” od 1954 roku. Na dziko rosnące krzewy tego gatunku natrafiono ponownie w 2018 roku. Wówczas postanowiono się jej wnikliwie przyjrzeć.
Badaniami nad odzyskanym gatunkiem zajęli się naukowcy z Królewskich Ogrodów Botanicznych w Kew, Uniwersytetu w Greenwich, CIRAD (Francuskiego Centrum Badań Rolniczych ds. Rozwoju Międzynarodowego) i Sierra Leone.
– Stenophylla może zapewnić przyszłość wysokiej jakości kawy. Zabezpieczenie przyszłościowego łańcucha dostaw kawy, aby poradzić sobie ze zmianami klimatycznymi, ma kluczowe znaczenie. Kawa napędza wielomiliardowy światowy przemysł, wspiera gospodarkę kilku krajów tropikalnych i zapewnia środki do życia ponad 100 milionom plantatorów kawy – powiedział dr Aaron Davis, szef badań nad kawą z Królewskich Ogrodach Botanicznych w Kew.
– Znalezienie gatunku kawy, który rozwija się w wyższych temperaturach i ma doskonały smak, to jedyne w życiu odkrycie naukowe. Gatunek ten może mieć zasadnicze znaczenie dla przyszłości wysokiej jakości kawy – dodał dr Davis.
Jak najlepsza Arabika
O ile warunkami wzrostu i odpornością gatunku zajmowali się botanicy, to do degustacji kawy powstałej ze znalezionych ziaren zaproszono profesjonalnych degustatorów. Niewielką próbkę C. stenophylli przywieziono do Wielkiej Brytanii, gdzie została poddana paleniu i próbnej degustacji. Opierając się na protokole Specialty Coffee Association, panel ekspertów przyznał kawie 80,25 na 100 punktów, co pozwoliło jej uzyskać status „speciality”.
Po wstępnej degustacji w Londynie i jej obiecujących wynikach koniczne było pozyskanie większej ilości ziaren tak, aby napar poddać kolejnym testom smaku. Tym razem do współpracy zaproszono profesjonalistów z Nespresso & Jacobs Douwe Egbert (JDE). Według nich smak kawy z ziaren stenophylla przypomina „ekskluzywną arabikę” z nutami brzoskwini, czarnej porzeczki, mandarynki, czekolady, karmelu i syropu z czarnego bzu.
W „ślepej próbie” degustatorzy otrzymali łącznie cztery napary – dwie próbki arabiki (jedna wysokiej jakości, druga niskiej), jedną próbkę robusty oraz jedną C. stenophylli. Na pytanie, czy próbka stenophylli była arabiką, 81% sędziów odpowiedziało twierdząco (w porównaniu z 98% i 44% w przypadku dwóch próbek arabiki i 7% w przypadku próbki robusty). 47% degustatorów uznało próbkę za coś nowego, co sugeruje, że na rynku może znaleźć się nisza dla nowo odkrytej kawy.
Jak rozpocząć uprawę kawy?
C. stenophylla jest sklasyfikowana na Czerwonej Liście Gatunków Zagrożonych IUCN jako gatunek wrażliwy, więc przyszłość dziko żyjących roślin będzie musiała zostać zabezpieczona, a eksperci będą musieli opracować optymalne warunki do uprawy hodowlanej stenophylli.
Obecnie potrzebne są dalsze badania, aby w pełni ocenić potencjał odnalezionego gatunku jako odpornego na klimat, wysokowartościowego gatunku roślin uprawnych, w tym jego tolerancję na suszę i odporności na choroby dotykające plantacji kawowych. Naukowcy planują zasadzić sadzonki C. stenophylla w Sierra Leone i instytucie CIRAD na wyspie Reunion, aby ocenić potencjał rozwoju gatunku w różnych warunkach środowiskowych.
– Mamy nadzieję, że kawa stenophylla stanie się flagową uprawą eksportową dla naszego ukochanego Sierra Leone, zapewniając bogactwo plantatorom kawy w naszym kraju. Byłoby wspaniale, gdybyśmy przywrócili tę kawę do naszego dziedzictwa kulturowego – przyznał Daniel Sarmu, specjalista ds. rozwoju z Sierra Leone.
Arabika zagrożona
Na świecie istnieją 124 gatunki kawy, ale globalny rynek kawy opiera się obecnie tylko na dwóch, które stanowią 99% światowej konsumpcji. Są to arabica i robusta, z których każda stanowi odpowiednio 56% i 43% światowej produkcji.
Arabika, pochodząca z wyżyn Etiopii i Sudanu Południowego, jest chłodną rośliną tropikalną o średnim rocznym zapotrzebowaniu na temperaturę około 19 st. C. Jest jednak podatna na rosnące globalne temperatury i „rdzę liści kawy” – chorobę grzybiczą, która poważnie dotknęła plantacje kawy w Ameryce Środkowej i Południowej.
Robusta radzi sobie nieco lepiej. Gatunek ten rośnie na niskich wysokościach w większości wilgotno-tropikalnej Afryki, wymaga średniej rocznej temperatury około 23 st. C i jest odporny na pewne szczepy rdzy liści kawy. Jednak Robusta ma słaby smak i jest powszechnie uważana za gorszą od arabiki, więc w większości jest wykorzystywana do produkcji kawy rozpuszczalnej.