Miasta i wsie – te dwa terminy od wieków określają podstawowe jednostki osadnicze, jakie wyróżniamy w Polsce. Pierwsze z nich posiadają prawa miejskie, a ich zabudowa ma charakter ciągły i zwarty. Drugie bywają o wiele mniejszymi jednostkami o różnej formie, od łańcuchówki, przez rzędówki, szeregówki, po wielodrożnice.
Czytaj też: W jakiej strefie klimatycznej leży Polska? Mówi nam o tym nie tylko temperatura
Polskie wsie są niezwykle zróżnicowane. Wyróżniamy ich zresztą w naszym kraju aż 43 122 – takie dane podaje GUS. Rozmieszczenie wsi nie jest równomierne. Najwięcej znajduje się ich w województwie mazowieckim – 7843, najmniej w opolskim – 1017. Bez względu na imponującą liczbę tych jednostek osadniczych od wielu lat stopniowo się one wyludniają, przede wszystkim te znajdujące się dalej od dużych ośrodków miejskich.
Obecnie mamy w Polsce aż 15 wsi, które są zamieszkane zaledwie przez jedną osobę. Najwięcej ich jest w województwie mazowieckim, dokładnie 5 (Podgórze, Piotrów, Boguty-Żurawie, Mszadla i Bieliny). Dwie takie wsie występują w województwach warmińsko-mazurskim (Talpity i Wilki) i podlaskim (Chłodne Włóki i Tokarowszczyzna), a po jednej w województwie podkarpackim (Kopysno), małopolskim (Czarne), łódzkim (Zabrzezie), wielkopolskim (Konary), dolnośląskim (Pawłowice Małe) i świętokrzyskim (Mikołajów). Jak wygląda sytuacja z drugiej strony stawki?
Największa wieś w Polsce – znajduje się w województwie śląskim
Według danych statystycznych z I kwartału 2023 roku są nią znajdujące się w powiecie bielskim Kozy. GUS nie opublikował jeszcze zestawienia największych wsi na podstawie spisu ludności z 2021 roku, zatem posługujemy się nieco starszymi danymi. Jak można się domyśleć, uszeregowanie ponad 40 tys. wsi pod względem ludności jest zadaniem co najmniej karkołomnym. Zresztą w rankingach nie zawsze chodzi o ukazanie najwierniejszych danych, ale skali wielkości. W przypadku największych wsi ta skala jest naprawdę ogromna.
Kozy zamieszkuje (co najmniej) 12 271 osób. Do Bielska-Białej jest stąd dosłownie rzut kamieniem. Przez Kozy przebiega także droga krajowa nr 52 łączące wieś z największym miastem Podbeskidzia. Przy powierzchni 29,6 km2 gęstość zaludnienia tutaj wynosi aż 414 osób/km2, co jest kilkukrotnie większą wartością od średniej dla Polski.
Czytaj też: To tutaj najlepiej zamieszkać. Oto najbezpieczniejsze kraje na świecie – czy jest wśród nich Polska?
Kozy stanowią jedno sołectwo, są siedzibą gminy, a ich historia sięga średniowiecza, kiedy to wchodziły w skład księstwa oświęcimskiego. Wieś jest tak ludna, że znajdują się tutaj aż trzy parafie rzymskokatolickie. Największą wieś w Polsce zamieszkuje 36 razy więcej osób niż najmniejsze miasto – Opatowiec (woj. świętokrzyskie) – liczące 338 mieszkańców.
Jakie wsie znajdują się na kolejnych pozycjach rankingu pod względem ludności? Na drugim miejscu mamy Koziegłowy (też nazwa związana z kozami, warto zauważyć) w powiecie poznańskim, w których żyje 11 878 osób. Podium zamykają Pawłowice w powiecie pszczyńskim (województwo śląskie) z liczbą mieszkańców wynoszącą 9771 osób. Kolejne lokaty w czołowej zajmują:
4. Wola (powiat pszczyński) – 8 657 osób
5. Jabłonna (powiat legionowski) – 8 176 osób
6. Świerklany (powiat rybnicki) – 7 652 osób
7. Raszyn (powiat pruszkowski) – 7 477 osób
8. Sierakowice (powiat kartuski) – 7 373 osób
9. Luzino (powiat wejherowski) – 7 264 osób
10. Józefosław (powiat piaseczyński) – 7 130 osób
Największa wieś w Polsce pod względem powierzchni to…?
Ten tytuł bezsprzecznie należy do Zawoi (powiat suski w województwie małopolskim) – ogromnej wsi leżącej u podnóża Babiej Góry. Cała jej powierzchnia wynosi 100,78 km2. Gdyby uplasować ją w rankingu miast pod względem powierzchni to znalazłaby się zaraz przed Białymstokiem i Piłą oraz zaraz za Jelenią Górą i Kielcami.
Zawoję również uznaje się za najdłuższą wieś w Polsce, której zabudowania ciągną się na długości 18 kilometrów. Warto jednak polemizować z tym stwierdzeniem, jak również z faktem, że jest ona pod względem powierzchni największą wsią. Rzadko wspomina się w tych klasyfikacjach o tym, że administracyjnie Zawoja składa się z 6 sołectw: Zawoi Górnej, Zawoi Centrum, Zawoi Przysłopu, Zawoi Dolnej, Zawoi Mosornego i Zawoi Wełczy.
Czytaj też: Jak wysoko mogą urosnąć góry? Sprawdziliśmy, czy Rysy staną się kiedyś drugim Everestem
Sołectwa są w Polsce jednostką pomocniczą gminy. Sam termin wsi nie ma konkretnego odniesienia w podziale administracyjnym Polski i nosi on charakter bardziej zwyczajowy lub historyczny. Nierzadko bywa, że jedna wieś podzielona została na kilka sołectw, aby łatwiej nią zarządzać. Zatem pod jakim względem powinniśmy oceniać, która wieś jest największa czy najdłuższa? Gdzie kończy się granica wsi?
Tutaj wkracza do akcji konkurentka pod względem długości – Ochotnica. Duża, gorczańska wieś w powiecie nowotarskim, której zabudowania ciągną się aż przez 25 kilometrów. Dlaczego więc nie dzierży ona tytułu najdłuższej w Polsce? Głównie z tego powodu, że obecnie rozróżnia się dwie Ochotnice: Dolną i Górną (pod względem administracyjnym stanowią je trzy sołectwa). Główny podział dokonał się w 1910 roku, kiedy… wydzielono drugą parafię we wsi. W Zawoi takich „podziałów” w historii nie było.
Czytaj też: Rekordy temperatur dopiero się zaczną! Czym są mrozowiska i czego możemy spodziewać się zimą w Tatrach?
Przyjmując kryterium sołectwa to ani żadna z części Zawoi, ani Ochotnicy nie będą zapewne najdłuższą w Polsce. Biorąc pod uwagę podziały „parafialne” wówczas wygrywa Zawoja, ale patrząc na wieś pod względem jednego ogólnego organizmu ruralistycznego, który ma konkretną datę założenia i wspólną historię dla całości obszaru, to wówczas Ochotnica bezapelacyjnie wygrywa swoją długością.
Tak czy owak, nie chodzi tutaj o poważne swary nad tym, która wieś jest większa, dłuższa czy lepsza. Przede wszystkim celem jest zwrócenie uwagi na to, że kryterium oceny w każdym rankingu zawsze może się różnić i warto do wielu ciekawostek tego typu podchodzić refleksyjnie i krytycznie.
Jakie nazwy wsi są najpopularniejsze?
Zawoja, Ochotnica, Kozy czy Koziegłowy. Wiele nazw wsi jest bardzo wyjątkowych, ale niektóre z nich można uznać za wręcz sztampowe i powtarzalne. GUS podaje także informacje o tym, jakie są najpopularniejsze nazwy wsi w Polsce. Najwięcej mamy Nowych Wsi – aż 113. Następnie plasują się Dąbrowy w licznie 92, Zalesia (86), Dąbrówki (65) i Józefowy (47).
Czytaj też: Wysokość szczytów w Tatrach do poprawki. Najnowsze pomiary wskazują zupełnie inne wartości
Natomiast jeśli o miejscowościach, których nazwy budzą największy uśmiech na twarzy, to warto wspomnieć przynajmniej o kilkunastu: Wielka Lipa, Biały Kał, Dwanaście Apostołów, Skurgwy, Bachor, Miesiączkowo, Stary Bubel, Kłopot, Suchy Grunt, Budy Rządowe, Moszna, Zawiść, Karków, Pierożki, Pieniążki, Winna Stara. A jeśli Grzegorz Brzęczyszczykiewicz mógłby pochodzić z miejscowości innej niż Chrząszczyżewoszyce (bo ta jest fikcyjna), to mogłyby to być chociażby Warmątowice Sienkiewiczowskie, Jazgarzewszczyzna, Szymankowszczyzna lub Wierzchosławiczki.