Nagrody Nobla są rozdawane w tym tygodniu od 2 do 9 października. Najpierw wyróżnienia otrzymają naukowcy z dziedziny medycyny, fizyki i chemii. W czwartek przyznana będzie literacka nagroda Nobla, w piątek – pokojowa. W przyszły poniedziałek przypadnie moment na nagrodę z ekonomii, która nie była wymieniona w testamencie Alfreda Nobla i w związku z tym formalnie nazywa się Nagrodą Banku Szwecji im. Alfreda Nobla.
Czytaj też: Skąd pochodzi człowiek? Nobel z medycyny 2022 – wyjaśniamy, za co go przyznano
Podobnie jak to jest w przypadku Oscarów, tak i tutaj wydawałoby się, że Noble są przyznawane tym badaczom, którzy dokonali przełomu w nauce w ciągu ostatniego roku. Podobny zresztą zapis istnieje w testamencie fundatora nagrody. Niestety w historii stało się tak ledwie kilka razy, na co zwraca uwagę Lilly Tozer w swoim artykule w Nature.
Nobel – jak długo trzeba czekać na nagrodę? W niektórych przypadkach aż 30 lat
Powołuje się ona na dwa badania naukowe Santo Fortunato z 2014 roku i Pandelisa Mitsisa z 2022 roku traktujące o tym, że na nagrodę Nobla trzeba czekać coraz więcej lat (wręcz dekad) od dokonanego odkrycia oraz, że średni wiek nagradzanych rośnie w niespodziewanym tempie.
Czytaj też: Chemia klik, czyli rewolucja w syntezie organicznej z Nagrodą Nobla w dziedzinie chemii 2022
Obecnie najdłużej na ewentualny laur muszą czekać uczeni nagradzani z dziedziny chemii – średnio jest to 30 lat od odkrycia. Najkrócej z medycyny i fizjologii – „tylko” 26 lat. Nie wspominamy tutaj o pokojowej czy literackiej nagrodzie, ponieważ swoją specyfiką różnią się one od ściśle naukowej trójki (medycyna, fizyka, chemia).
Warto zwrócić uwagę, że w pierwszej połowie XX wieku Noble były przyznawane najpóźniej około 10 lat od konkretnego dokonania. Czas ten zaczął dynamicznie się wydłużać od lat 60. Jakie mogą być tego przyczyny? Naukowcy wymieniają kilka czynników.
Przede wszystkim prowadzi się teraz o wiele więcej badań naukowych i pojawia się więcej odkryć. Przyznawanie jednej nagrody rocznie może nie nadążać za postępem nauki. Z drugiej strony coraz mniej pojawia się tzw. przełomów w nauce, które zmieniają zupełnie paradygmat i rozumienie jakiegoś zagadnienia. Wobec tego coraz częściej przyglądamy się starszym badaniom, szukając w nich czegoś nowego dla współczesnej nauki.
Czytaj też: Stany splątane z Nagrodą Nobla z fizyki 2022 – wyjaśniamy, za co ją przyznano
Nie oznacza to jednak, że wszystkie nagrody Nobla są przyznawane ze sporym opóźnieniem. Chociażby wyjątkiem zaniżającym ekstremalną średnią jest tegoroczna nagroda z dziedziny medycyny dotycząca odkrycia dającego podwaliny pod szczepionki mRNA.
Jest jeszcze jeden problem związany z tak „późnym” nagradzaniem. Mianowicie wiek nagradzanych. W latach 30. XX wieku w większości laureatami były osoby około trzydziestki. Dzisiaj są to przede wszystkim osoby w trzecim wieku lub bardzo blisko niego. Szacuje się, że do końca XXI wieku średni wiek nagradzanych przekroczy średni wiek ich życia, a to oznacza, że będą musieli dostawać laury po śmierci, co jest zresztą niedozwolone. Komitet noblowski za niedługo stanie przed trudnym dylematem – czy pozwolić na przyznawanie nagród pośmiertnie (co zapewne jeszcze bardziej wydłuży okres oczekiwania na nie), czy zrewidować kryteria nagradzania lub je zdecydowanie zaostrzyć.